جملات بزرگ و حکیمانه ی بزرگمهر

وزیر خردمند خسرو انوشیروان (شاهنشاه ساسانی):بزرگمهر

1. تقدیر، ارباب مردان ترسو است و برده مردان شجاع.

2. خرد در نظر گاه مردمان آزاده و نیك سرشت جهان، پر از شادی و شكوه می نماید. بهره خردمندان و امیدواران، همیشه شادكامی است.

3. خوشا به حال پیمان منشانی كه وجودشان به پیرایه پاكی و شرم آراسته شده است.

4. در آیین خرد، در هر كاری اندیشه باید.

5. اگر كسی نه در وقت ضرورت سخن گفت قدرش شكسته می شود.

6. دانایان روشندل می دانند كه دوران زندگی دراز نیست؛ تن آدمی از این جهان است و روان از سرای دیگر.

7. اگر روزی به چیزی نیازمند شدی، به ملك و مال و دیگر اسباب حشمت و بزرگی خویش مناز، به كار و پیشه ای بپرداز كه نامت سبك و ننگین نشود.

8. دیوِ كین و دیوِ سخن چینی گزنده است. سخن چین هرگز جز به دروغ لب نمی گشاید. گفتارش همیشه بی فروغ است. [ افراد ] دو رو و سخن چین از مهر یزدان بی بهره اند و از او در هراسند.

9. اگر كوه با همه سنگینی و عظمت و استواری كه برای اوست فرمان شاه را سبك دارد، تیره رایِ خیره سری بیش نیست.

10. برترین دانش ها یزدان پرستی است.

11. آن چه دلخواه همه است جز تندرستی نیست؛ كه اگر كسی روزی از آن محروم شد آرزویی جز بدست آوردنش ندارد.

12. اگر بپرسند كیستی باید هنرهای خویش را بشماری.

13. دل اهل دانش زمانی شاد می گردد كه بردبار بوده و مردم بی شرم را به خویش نزدیك نكند.

14. دل آدمی بنده آرزو است. سرشتها یكسان نیست، هر كس خویی دارد و جویا و خواهان چیزی است.

15. پادشاهانِ مردم دوست، برگزیدگان پروردگارند.

16. خردورزان همیشه به راه آزادگان و راستان می روند.

17. آن كس كه به آموختن كوشاتر و گوشش به دانش شنواتر است، امیدوارترین كسان است.

18. بدنژادان و بدگوهران باید خطاكار را از درگاه خویش برانند تا نیكان از گزندشان در امان بمانند.

19. در نزد خردمندان چهار چیز بر پادشاهان عیب است : ترسیدن در میدان جنگ، گریز از بخشندگی، خوار داشتن رای خردمندان، شتابزدگی و ناآرامی و بی قراری در كارها.

20. بخشنده ی نیكخوی آن كسی است كه جانش را به بخشش آراسته گرداند. به دور از جوانمردی است كه بخشنده بر آن كسی كه چیزی به او داده یا خیری رسانده منت نهد.

21. بیزاری بجوی از كسی كه دریغش می آید كسی از نیكی و یاری كس دیگر بهره یابد؛ [ چرا كه ] نه دانشور است و نه می خواهد كه از دانش دیگران سود جوید.

22. خردمند به چیزی كه اگر به دستش نیاید غمگین و دل آزرده شود، هرگز دل نمی بندد.

23. بیدارترین، هشیارترین و پسندیده ترین كسان، دانای سالخورده ای باشد كه دانش به تجربت آموخته است.

24. آن كس بر خویشتن نگهبان دارد كه برای رسیدن به هوس و آرزوهای كوچك، قدر نیكخویی و جوانمردی را نشكند و اگر فزونی و كامیابی بد روزگار را دید تن به پستی و زبونی نسپارد.

25. در نظر خردمند شادی ای كه غم در پی دارد بی ارزش است.

26. خرسندترین آدم كسی است كه دل از مهر و موافقت گردان سپهر برگیرد.

27. پیشه ای برگزین كه از آن شرمساری نبری.

28. حیله و تزویر را به كارهای خود راه مده.

29. مردمان را خُرده (عیب) مگیرید كه هیچ كس بی خُرده نیست.

30. بر دوستی كه حسود باشد، ایمن نمی توان بود.

31. دل در آرزوی آنچه دسترسی بدان امكان پذیز نیست نباید بست، به این دلیل كه مایه رنج تن و بلای جان است.

32. امید، آهستگی و ملایمت زندگی را روشن و شیرین می كند، خشم و تیزی مایه ی رنج و بلا است. آهسته رو از عیب جویی می گریزد و شرم و آهستگی را دوست می دارد.

33. آن كه خواهان آسایش جان و تن است باید شكیبا و بردبار باشد، در دوستی و داد و ستد با مردم كژی و كاستی و فریبكاری نكند. چون گناهی از كسی بیند و بر او دست یابد، ببخشد و كینه خواه و تیز خشم و دشمن سوز و نابردبار نباشد

34. هر كه از سرنوشت دیگران پند نگیرد، دیگران از سرنوشتش پند خواهند گرفت.

35. باید پیوسته به پروردگار بی همتا رو آوریم، در هر كاری او را بینا دانسته و باور كنیم كه روزی دهِ مختار، اوست.

36. فر و شكوه زمانی فزونی می یابد كه دانا در نزد ما ارجمند باشد و كام بدخواه را به زهر بی اعتنایی بیالاییم.

37. دارایی، هم مایه ی سربلندی و آسایش است و هم سبب خواری و پریشانی. اگر به آیین خرد صرف شود آفریننده ی شادی و برآورنده ی نام نیك است، اما اگر بنهند و نخورند یا چنانكه باید بكار نبرند بهای سنگ و گوهر شاهوار یكی است.

38. ستوده و نیك فرجام كسی است كه دادگر و نیكنام و در كردار و گفتار به هنجار باشد.

39. همرزمان هوشیار برگزین و اگر خصم بر تو تیز گردید از او برمتاب. اما چون یقین كردی كه در برابر او تاب پایداری نداری به جنگ مكوش و با خصم پر توان میاشوب.

40. درگاه فرمانروا بسان دریا است، جوینده ای از دریا ریگ به كف می آورد و دیگری دُر شاهوار.

41. كسی شایستگی سرفرازی و سروری را دارد كه فروتن و بخشنده باشد، بكوشد، بجوید، با همراهان همدل در طلب دانش و تجربه سفر كند و همیشه با همه كس به مدارا و آهستگی رفتار نماید.

42. هر كه نیك نهاد و پاك منش و كوشا باشد، به آنچه سزاوار است می رسد.

43. دانش، برترین داده های یزدان پاك است و خردمند همیشه سرور است.

44. جنگی هر چند كه زورمند بُوَد از حیلت بی نیاز نگردد.

45. هر كه به آن چه دارد بسنده كند، همیشه بی نیاز بود.

46. خرد، آدمی را گرانبهاترین چیز است. خداوند خرد در هر دو جهان كامروا و سرافراز است و اگر از جامه ی خرد محروم بُود دانش بجوید. چه، دانشور سرور سروران است و اگر از آن هم بی بهره بود باید دلیر بوده و در میدان نبرد بی باك باشد تا در نظر پادشاه، گرامی و پیوسته، شاد و فرمانروا آید و اگر این نیز نداشت دیگر درخور زنده ماندن نیست و بهتر است كه مرگ، وی را دریابد.

47. تن به تن آسایی و كاهلی نباید سپرد؛ كاری باش و از این راه شادی و آسایش را فراهم كن.

48. توانگر كسی است كه به آنچه خداوند توانا نصیبش كرده خرسند باشد. زیرا شوریده بخت تر و پراكنده خاطرتر از آزمند كسی نیست.

49. خرد در پیكار با دیوان، برنده ترین سلاح به شمار می رود. در برابر شمشیر تیز دیو، خرد جوش است و جان بدان روشن.

50. اگر مرگ حق است، دل بر جهان نهادن عین نادانی است.

51. خودرایی و خودبینی، همه كام و مراد خود طلبیدن و دیگران را نامراد و خوار و زبون خواستن، راه اهرمن و دل به نیكی سپردن، راه یزدان است.

52. خرد بر سر جان چون افسری تابنده است و مدارا و مهربانی هم سنگ خرد است.

53. بیهوده گوی در نظر هیچ كس ارزش ندارد.

54. آدمی باید از گناه بپرهیزد؛ هر چه را به خویش نمی پسندد، به دوست و دشمن خود روا ندارد.

55. آسوده حال كسی است كه بردبار است.

56. آن كه در آموختن جهد نمی كند، هرگز نباید در انجمن دانایان لب به گفتار بگشاید.

57. آن كه خشم بر او چیره نشود و بر گنهكار سخت نگیرد، از گزند در امان است.

58. پرحرف را كه دشمن راستی و روان پاك است هرگز نپذیر.

59. خود را به هوس نزدیك مكن كه خرد از تو روی برمی تابد.

60. اگر دل، راست اندیش و زبان، راستگو باشد، در كاستی و نادرستی بسته می شود.

61. چون دانستی كه خدا از خاكت آفریده، گردنكشی و خودرایی مكن.

62. چون به كسی اجازه دادی كه در حضور تو سخن بگوید، بر او درشتی و تندی مكن و بمان تا سخنش را به پایان برد.

63. از آموختن دانش هیچ زمان غافل نمان، گرچه در این راه رنجها كشی، مبادا كه دلت از آموختن، ناتوان و آشفته گردد.

64. خردمندی كه بخشنده و دانشور و دادگر و نجیب باشد، هرگز بدخو نمی شود.

65. دانای روشندل كسی است كه به فرمان دیو از راه یزدان پاك جهان آفرین برنگردد.

66. آن كه آرزوی سروری دارد، باید هنر بسیار داشته باشد.

67. آن كه جویای كمال است، باید هوشیار و خردمند باشد.

68. آن كه به خداوند پاك و مهربان بیش از دیگران امید و بیم بسته است، بیش از همه شایسته ستایش است.

69. ارزش هر كس به اندازه خرد اوست.

70. بهترین خو، سازش و آشتی خواهی است.

71. توانگر راستین كسی است كه حرص و طمع در دلش راه نیافته است.

72. بدخو چنان به رنج اندر است كه از زندگانی و تندرستی و خواسته لذت نمی برد.

73. اگر باخردی، هرگز گرد بدی نگرد كه نیكوترین كسان آن بود كه بیرون و درونش پاكیزه و نیك باشد.

74. اگر امیدواری كه رنج تو بار نیكو دهد، هرگز گفتار آموزگاران را خوار مدار و از فرمانشان سرپیچی نكن.

75. برای نادان پیرایه ای سزاوارتر و زیباتر از خاموشی نیست.

76. برای آدمی دشمن دانا از دوست نادان بهتر است.

77. به بسیار گفتن آبروی خود مبر.

78. بیهوده گویان پندآموزند، زیرا هشیاران عیب ایشان را به دیده می نگرند و از بیهوده گویی می پرهیزند.

79. اگر خرسند و خشنود باشی، زندگی به دلخواه می سپاری.

80. اگر شاه با تو مهربان باشد، دلیر و گستاخ مشو؛ زیرا طبع شاه چون آتش است و دل شیر از آن می هراسد.

81. دوستی برای خود برگزین كه به گاه سختی و درماندگی مددكارت باشد.

82. حرص و طمع مایه نگرانی و پریشانی خاطر است.

83. آن كه پیرو خرد است، دل به هوس نمی سپارد.

84. در نظر مردم سخن سنج، ارزش سخن بیش از گنج است.

85. آنچه هستید شما را بهتر معرفی می كند تا آنچه می گویید.

86. آنكه كردار به سخاوت بیاراید و گفتار به راستی، در این جهان نیكبخت است.

87. دوستان برای شكار دشمنان چون تیر و پیكان اند.